কামৰূপ ৰাজ্য প্ৰাচীন অসমৰ এটা শক্তিশালী ৰাজ্য আছিল, যাৰ উল্লেখ ৪র্থ শতিকাৰ সম্ৰাট সমুদ্ৰগুপ্তৰ এলাহাবাদ স্তম্ভ লিপিত পোৱা যায়। কামৰূপে প্ৰাচীন যুগত ব্ৰহ্মপুত্ৰ উপত্যকা আৰু উত্তৰ-পূৱ ভাৰতৰ বৃহৎ অংশ নিয়ন্ত্ৰণ কৰিছিল। এই ৰাজ্য তিনিটা প্ৰধান বংশৰ দ্বাৰা শাসিত হৈছিল – বৰ্মন বংশ (৩৫০-৬৫০ খ্ৰীঃ), ম্লেচ্ছ বংশ (৬৫০-৯০০ খ্ৰীঃ) আৰু পাল বংশ (৯০০-১১০০ খ্ৰীঃ)। কামৰূপ ৰাজ্যৰ সৰ্বাধিক বিখ্যাত শাসক আছিল কুমাৰ ভাস্কৰবৰ্মন (৫৯৪-৬৫০ খ্ৰীঃ), যিয়ে ৰাজ্যৰ সীমা সৰ্বাধিক বিস্তাৰ কৰিছিল আৰু যিজনৰ ৰাজত্বকালত বৌদ্ধ ভ্ৰমণকাৰী হিউয়েন চাঙে কামৰূপ ভ্ৰমণ কৰিছিল।

আহোম ৰাজবংশ চুকাফাৰ দ্বাৰা ১২২৮ খ্ৰীষ্টাব্দত প্ৰতিষ্ঠিত হৈছিল আৰু ৬০০ বছৰৰো অধিক কাল অসমত ৰাজত্ব কৰিছিল, যিটো ভাৰতৰ ইতিহাসত আটাইতকৈ দীৰ্ঘকালীন ৰাজবংশসমূহৰ অন্যতম। আহোমসকলৰ অৱদানসমূহৰ ভিতৰত উল্লেখযোগ্য হৈছে – পাইক প্ৰথাৰ জৰিয়তে উন্নত প্ৰশাসনিক ব্যৱস্থা, বিভিন্ন মুছলমান আক্ৰমণৰ পৰা অসমক ৰক্ষা কৰা, বুৰঞ্জী (ঐতিহাসিক লিপি) প্ৰস্তুতকৰণ পৰম্পৰা, উন্নত জল নিষ্কাশন ব্যৱস্থা, মাটিৰ মাথোঁ নিৰ্মাণ, আৰু কলা, সাহিত্য আৰু স্থাপত্যৰ বিকাশত অৱদান। আহোম শাসকসকলৰ ভিতৰত চিলাৰায়, প্ৰতাপ সিংহ, ৰুদ্ৰ সিংহ, শিৱ সিংহ আদি উল্লেখযোগ্য আৰু লাচিত বৰফুকনৰ নেতৃত্বত ১৬৭১ খ্ৰীষ্টাব্দত শৰাইঘাটৰ যুদ্ধত মোগল বাহিনীক পৰাজিত কৰাটো আহোম ইতিহাসৰ এক উল্লেখযোগ্য ঘটনা।

ব্ৰিটিছ শাসনে অসমৰ অৰ্থনীতি আৰু সমাজত ব্যাপক প্ৰভাৱ পেলাইছিল। অৰ্থনৈতিক দিশত, বৃটিছসকলে চাহ শিল্পৰ বিকাশ কৰিছিল, যিয়ে অসমৰ অৰ্থনৈতিক গতিবিধি সলনি কৰিছিল। চাহ খেতিৰ বাবে মধ্য ভাৰতৰ পৰা শ্ৰমিক অনা হৈছিল, যিয়ে অসমৰ জনসংখ্যাৰ গঠনত পৰিবৰ্তন আনিছিল। ভূমি ৰাজহ ব্যৱস্থাৰ সংশোধন, যোগাযোগ ব্যৱস্থাৰ উন্নয়ন, আৰু বাণিজ্যিক কৃষিৰ প্ৰৱৰ্তনে সমাজৰ পৰম্পৰাগত গাঁথনিত পৰিবৰ্তন আনিছিল। সামাজিক দিশত, খ্ৰীষ্টান মিছনেৰীসকলে শিক্ষা, স্বাস্থ্য সেৱা আৰু মুদ্ৰণ সেৱাৰ বিকাশ ঘটাইছিল। অৱশ্যে, বৃটিছসকলে ১৮৩৬ চনত অসমীয়া ভাষাৰ সলনি বংগলা ভাষাক চৰকাৰী ভাষা হিচাপে প্ৰৱৰ্তন কৰাৰ পদক্ষেপও গ্ৰহণ কৰিছিল, যিয়ে অসমীয়া ভাষাৰ বিকাশত বাধাৰ সৃষ্টি কৰিছিল (যদিও ১৮৭৩ চনত অসমীয়া ভাষা পুনৰ প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছিল)। ব্ৰিটিছ শাসন কালত অসমত লোকসকলৰ ৰাজনৈতিক চেতনাও জাগ্ৰত হৈছিল আৰু জাতীয়তাবাদী আন্দোলনৰ বীজ ৰোপণ হৈছিল।

অসম আন্দোলন (১৯৭৯-১৯৮৫) আছিল অবৈধ অভিবাসীসকলৰ বিৰুদ্ধে এক ঐতিহাসিক আন্দোলন, যিটো মূলতঃ অসম ছাত্ৰ সন্থা (AASU) আৰু অসম গণ সংগ্ৰাম পৰিষদ (AAGSP)ৰ নেতৃত্বত আৰম্ভ হৈছিল। এই আন্দোলনৰ প্ৰধান দাবী আছিল বাংলাদেশৰ পৰা অসমত প্ৰৱেশ কৰা অবৈধ অভিবাসীসকলক চিনাক্ত কৰি দেশান্তৰকৰণ আৰু অসমৰ জাতীয় পৰিচয় আৰু সংস্কৃতি ৰক্ষাৰ নিশ্চয়তা দিয়া। ছয় বছৰ জুৰি চলা এই আন্দোলনে দেশজুৰি ব্যাপক ৰাজনৈতিক প্ৰভাৱ পেলাইছিল আৰু অৱশেষত ১৯৮৫ চনত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ সৈতে অসম চুক্তি স্বাক্ষৰিত হয়। এই চুক্তিৰ ফলত অসম গণ পৰিষদ (AGP) নামৰ এক নতুন ৰাজনৈতিক দলৰ জন্ম হৈছিল আৰু এই দলে ১৯৮৫ চনত অসমত চৰকাৰ গঠন কৰিছিল। অসম আন্দোলনে অসমৰ ৰাজনীতি, সমাজ আৰু অৰ্থনীতিত দূৰগামী প্ৰভাৱ পেলাইছিল আৰু অসমীয়া জাতীয়তাবাদৰ এক নতুন যুগৰ সূচনা কৰিছিল। এই আন্দোলনৰ ফলস্বৰূপে অভিবাসীসকলৰ চিনাক্তকৰণৰ বাবে NRC (ৰাষ্ট্ৰীয় নাগৰিক পঞ্জীয়ন) প্ৰক্ৰিয়া আৰম্ভ হোৱাৰ লগতে অসমত ৰাজনৈতিক শক্তি ভাৰসাম্য পৰিবৰ্তন হৈছিল।

অসমৰ লোকসকলে ভাৰতীয় স্বাধীনতা আন্দোলনত গুৰুত্বপূৰ্ণ অৱদান আগবঢ়াইছিল। ১৯১৭ চনত অসমত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ শাখা স্থাপন হোৱাৰ পিছত অসমত স্বাধীনতা আন্দোলন গতি লাভ কৰিছিল। মহাত্মা গান্ধীৰ অসম ভ্ৰমণে (১৯২১, ১৯৪৬) অসমৰ ৰাইজক স্বাধীনতা আন্দোলনত যোগদানৰ বাবে উদ্বুদ্ধ কৰিছিল। তাৰুণ ৰাম ফুকন, নবীন চন্দ্ৰ বৰদলৈ, গোপীনাথ বৰদলৈ, বীৰেশ্বৰ বৰুৱা, চন্দ্ৰধৰ বৰুৱা, জ্ঞানাভিৰাম বৰুৱা, কনকলতা বৰুৱা, মুকুন্দ কাকতি, হেমচন্দ্ৰ বৰুৱা, ভগৱতী প্ৰসাদ বৰুৱা, হৰিভাউ বৰুৱা আদি ব্যক্তিসকলে এই আন্দোলনত নেতৃত্ব দিছিল। অসমত অসহযোগ আন্দোলন (১৯২০-২২), আইন অমান্য আন্দোলন (১৯৩০-৩২), আৰু ভাৰত ত্যাগ আন্দোলন (১৯৪২)ত ব্যাপক অংশগ্ৰহণ দেখা গৈছিল। কনকলতা বৰুৱা আৰু মুকুন্দ কাকতিৰ নেতৃত্বত গোলাঘাটত ভাৰতীয় পতাকা উত্তোলনৰ সময়ত বৃটিছ পুলিচৰ গুলীত কনকলতা শ্বহীদ হোৱাৰ ঘটনাও বিশেষ উল্লেখযোগ্য। অসমৰ লোকসকলৰ ভাৰতীয় স্বাধীনতা আন্দোলনত অৱদানে ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামক শক্তিশালী কৰিছিল আৰু অসমৰ ৰাজনৈতিক চেতনাৰ বিকাশ ঘটাইছিল।

মহাপুৰুষ শংকৰদেৱ (১৪৪৯-১৫৬৮ খ্ৰীঃ) আছিল অসমৰ এজন মহান ধৰ্মগুৰু, সমাজ সংস্কাৰক, দাৰ্শনিক, আৰু কলা-সাহিত্যৰ প্ৰবৰ্তক, যিয়ে একশৰণীয়া নাম-ধৰ্ম বা নৱ-বৈষ্ণৱবাদৰ প্ৰচাৰ কৰিছিল। অসমৰ জাতীয় আন্দোলনৰ বিকাশত শংকৰদেৱৰ অৱদান অপৰিসীম। তেওঁৰ দ্বাৰা প্ৰবৰ্তিত নৱ-বৈষ্ণৱ আন্দোলনে অসমৰ বিভিন্ন জাতি-জনজাতিসকলক ধৰ্মীয় আৰু সাংস্কৃতিক একতাৰ বন্ধনত আবদ্ধ কৰিছিল। তেওঁৰ ধৰ্মীয় আৰু সাংস্কৃতিক অৱদানে অসমীয়া সমাজত জাত-পাতৰ ব্যৱধান হ্ৰাস কৰি সমন্বয়ৰ বাতাবৰণ সৃষ্টি কৰিছিল, যিয়ে অসমীয়া জাতি গঠনত সহায় কৰিছিল। শংকৰদেৱে সৃষ্টি কৰা অংকীয়া নাট, বৰগীত, সত্ৰ প্ৰতিষ্ঠা আদি সাংস্কৃতিক আৰু কলা-সাহিত্যিক অৱদানে অসমীয়া সংস্কৃতিৰ বিকাশ আৰু সমৃদ্ধি বৃদ্ধি কৰিছিল। তেওঁৰ সৃষ্টি কৰা সত্ৰসমূহ পিছলৈ অসমীয়া জাতীয়তাবাদৰ আৰু ১৯৪৭ৰ পিছত স্বাধীনতা আন্দোলনৰ কেন্দ্ৰস্থল হিচাপে কাম কৰিছিল। শংকৰদেৱৰ ধৰ্মীয় আৰু সাংস্কৃতিক অৱদানে অসমীয়া জাতীয় পৰিচয় গঠনত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছে আৰু আজিও তেওঁৰ শিক্ষা আৰু অৱদানে অসমীয়া সমাজক এক সূত্ৰত বান্ধি ৰাখিছে।

অসম এক বহুজাতিক ৰাজ্য, য’ত বিভিন্ন জনজাতি আৰু জনগোষ্ঠীৰ সহাৱস্থান দেখা যায়। অসমত বোডো, মিচিং, কাৰ্বি, ডিমাচা, ৰাভা, দেউৰী, সোণোৱাল কছাৰী, থেংগাল কছাৰী, তিৱা, হাজং, মৰাণ, মটক আদি প্ৰধান জনজাতিসমূহৰ লগতে চাহ জনজাতি, বিভিন্ন ভাষা-ভাষী জনগোষ্ঠী যেনে বংগালী, নেপালী, বিহাৰী, মাৰোৱাৰী আদিৰ বসবাসে অসমৰ সামাজিক-সাংস্কৃতিক ভেটিক চহকী কৰিছে।

অসমৰ জনজাতিসকলৰ ইতিহাস বহু পুৰণি। বোডোসকল অসমৰ আদিম জনজাতিসমূহৰ এটা, যিসকলৰ পুৰণি ইতিহাস কামৰূপ ৰাজ্য আৰু তাৰো আগলৈকে যায়। কাৰ্বিসকল আছিল অসমৰ পাহাৰীয়া অঞ্চল বিশেষকৈ কাৰ্বি পাহাৰৰ আদিবাসী। ডিমাচা কছাৰীসকলে দক্ষিণ অসমৰ বৰাক উপত্যকা আৰু নৰ্থ কাছাৰ পাহাৰত শক্তিশালী ৰাজ্য প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল। মিচিংসকল ব্ৰহ্মপুত্ৰ নদীৰ উত্তৰ পাৰৰ আদিবাসী যিসকল অসমৰ নদীকেন্দ্ৰিক সংস্কৃতিৰ অংশীদাৰ। মৰাণ আৰু মটকসকলে অসমৰ উত্তৰ-পূৱ অংশত স্বাধীন ৰাজ্য প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল আৰু পিছলৈ আহোম ৰাজ্যৰ অন্তৰ্ভুক্ত হৈছিল।

এই জনজাতিসমূহে অসমৰ সাংস্কৃতিক বৈচিত্ৰ্য আৰু সমৃদ্ধিত অৱদান ৰাখিছে। বোডোসকলৰ বাগুৰুম্বা নৃত্য, মিচিংসকলৰ আলী-আয়ে-লীগাং, কাৰ্বিসকলৰ হচা কেকান, ডিমাচাসকলৰ জুডিমা নৃত্য আদি অসমৰ সাংস্কৃতিক ঐতিহ্যৰ অমূল্য সম্পদ। বিভিন্ন জনজাতিৰ স্থানীয় দেবতা আৰু পূজা-পাৰ্বণ, উৎসৱ, গীত-মাত, সাজপাৰ, খাদ্যাভ্যাস আদিয়ে অসমীয়া সংস্কৃতিক সমৃদ্ধ কৰিছে। জনজাতীয় সমাজসমূহৰ সমূহীয়া জীৱন ব্যৱস্থা, প্ৰথা-নীতি আৰু পৰম্পৰাগত শাসন ব্যৱস্থাৰ মাজেৰে পৰম্পৰাগত জ্ঞান, দক্ষতা আৰু পৰিৱেশ সংৰক্ষণৰ প্ৰয়াস দেখা যায়। আধুনিক অসমত সকলো জনজাতি-জনগোষ্ঠীৰ সংহতি আৰু সহযোগিতাই অসমীয়া জাতি গঠনত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰি আহিছে।

অসমীয়া ভাষা আৰু সাহিত্যৰ বিকাশ যাত্ৰাত কেইবাটাও উল্লেখযোগ্য ঘটনা আৰু ব্যক্তিৰ অৱদান আছে। প্ৰাচীন অসমীয়া সাহিত্যৰ আৰম্ভণি হৈছিল চৰ্যাপদসমূহৰ জৰিয়তে (৮ম-১২ম শতিকা)। মহাপুৰুষ শংকৰদেৱ (১৪৪৯-১৫৬৮) আৰু মাধৱদেৱ (১৪৮৯-১৫৯৬) আছিল অসমীয়া ভাষা আৰু সাহিত্যৰ বিকাশত যুগন্ধৰ ব্যক্তি। তেওঁলোকে অসমীয়া সাহিত্যক অংকীয়া নাট, বৰগীত, ভক্তিমূলক কবিতা, অনুবাদ সাহিত্য আদিৰ জৰিয়তে সমৃদ্ধ কৰিছিল।

আহোম যুগত অসমীয়া ভাষাত ‘বুৰঞ্জী’ সাহিত্যৰ বিকাশ হৈছিল, যিয়ে ৰাজবংশসমূহৰ ইতিহাস আৰু ঘটনাৱলীৰ লিপিবদ্ধকৰণক বুজাইছিল। ঔপনিবেশিক যুগত ১৮৩৬ চনত বৃটিছসকলে অসমীয়া ভাষাৰ সলনি বংগলা ভাষাক চৰকাৰী ভাষা হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰাটো এক প্ৰতিকূল ঘটনা আছিল। কিন্তু অনন্ত চন্দ্ৰ আগৰৱালা, হেমচন্দ্ৰ বৰুৱা, গুণাভিৰাম বৰুৱা আদি ব্যক্তিসকলৰ চেষ্টাৰ ফলত ১৮৭৩ চনত অসমীয়া ভাষা পুনৰ চৰকাৰী ভাষাৰ মৰ্যাদা লাভ কৰে।

অসমীয়া সাহিত্য সভা (১৮৮৫) আৰু অসমীয়া আলোচনী ‘জোনাকী’ (১৮৮৯) আৰম্ভণিয়ে অসমীয়া ভাষা-সাহিত্যৰ পুনৰজাগৰণত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল। চন্দ্ৰকুমাৰ আগৰৱালা, লক্ষ্মীনাথ বেজবৰুৱা, হেমচন্দ্ৰ গোস্বামী, পদ্মনাথ গোহাঞিবৰুৱা, বেণুধৰ ৰাজখোৱা, নলিনীবালা দেৱী, অম্বিকাগিৰি ৰায়চৌধুৰী আদি ব্যক্তিসকলে অসমীয়া সাহিত্যক নতুন মাত্ৰা প্ৰদান কৰিছিল। আধুনিক অসমীয়া সাহিত্যৰ বিকাশত জ্যোতিপ্ৰসাদ আগৰৱালা, বিৰিঞ্চি কুমাৰ বৰুৱা, হীৰেন ভট্টাচাৰ্য, মামণি ৰয়চম গোস্বামী, ভাবেন্দ্ৰ নাথ শইকীয়া, নবকান্ত বৰুৱা, নীলমণি ফুকন আদি ব্যক্তিসকলে উল্লেখযোগ্য অৱদান ৰাখিছে।

বৰ্তমানলৈকে অসমীয়া ভাষা-সাহিত্যই বিভিন্ন পৰ্যায় পাৰ কৰি আহিছে আৰু সময়ৰ লগত খাপ খুৱাই এতিয়া বিজ্ঞান, প্ৰযুক্তি, গৱেষণা আদি বিভিন্ন ক্ষেত্ৰত ব্যৱহৃত হৈ আছে।